Diyafram Nedir?

Diyafram Nedir?

Diyafram olarak kullandığımız terimin İngilizcede iki farklı şekilde kullanılıyor olması biraz kafa karıştırıcıdır. ‘Diaphragm’ ile anlatılan geçen ışık miktarını ayarlayan yapraklı mekanizma iken bizim burada kullandığımız diyafram ‘Aperture’ terimine karşılık gelir ve ‘Açıklık’ kelimesi ile ifade edilebilir. Açıklığın çapını, dolayısıyla da geçen ışığın miktarını belirleyen bu yaprakların hareketidir.

Diyafram bıçakları ve diyafram açıklığı.

Kimi yerlerde ‘ışık düzengeci’ olarak da geçen diyafram (İng: ‘Aperture’), lensten geçen ışığın miktarını/şiddetini ayarlamak için lensin içine yerleştirilmiş olan düzenektir. Daha teknik bir tanımlama yaparsak, optik bir sistemde diyafram, görüntü düzlemine odaklanmak üzere gelen ışık demetinin konik açısını belirler. Diyafram ışık miktarını ayarlayamanın yanı sıra oluşan görüntünün niteliğini de doğrudan etkiler çünkü diyaframı açtığımızda diyaframdan geçen ışık ışınlarının optik algılayıcımıza düşme açıları değişir ve sadece odaklama yaptığımız bölge netken, geriye kalan alanların bulanık olmasına neden olur. Alan derinliği olarak bilinen bu konuya Arka planı nasıl öldürürüm? isimli yazımızda değinmiştik.

Diyaframın alan derinliği üzerinden fotoğrafa etkisi.

Diyafram değerleri nelerdir?

f değerlerinde lensin sahip olduğu açıklıkların birbirleri ile ilişkisi. Kaynak: Wikipedia

1.0, 1.1, 1.2, 1.4, 1.6, 1.8, 2.0, 2.2, 2.5, 2.8, 3.2, 3.5,
4.0, 4.5, 5.0, 5.6, 6.3, 7.1, 8.0, 9.0, 10, 11, 13, 14,
16, 18, 20, 22, 25, 29, 32, 36, 40, 45, 51, 57,
64, 72, 81, 91

Not: Bu değerler 1/3 duraklı diyafram değerleridir. Kalın yazılmış olanlar tam durak olup, 2 tam durak arasında 2 adet de 1/3 duraklık değer yer alır. Her bir değer, kendinden önceki değerin sağladığından 1/3 durak daha az ışık demektir. Mesela f:2, f:2.8′in 2 katı ışık sağlar. Ekranda gösterimi daha kolay olsun diye sadece sayı değeri bulunur ama aslında ‘f/değer’ şeklindedir yani 1.4 için f/1.4 – f/22 aralığındaki diyafram

Soru: “Bende bu ara değerler yok, f/5.6′dan doğrudan f/8′e geçiyor. Neden acaba?”
Cevap: Genelde fotoğraf makinelerinde tam değerler arasında geçişin kaç kademede olacağını belirleyebilmeniz için ayar bulunur. İngilizce makine kullananlar ‘EV step’ anahtar kelimesini arayabilirler. Bu değeri 1, 1/2 yada 1/3 yapma imkanı mevcuttur. Fotoğraf makinenizin kullanma kılavuzuna bakabilirsiniz (‘Custom Functions’ bölümünde olur genelde). DSLR sahipleri gene de bulamazlarsa buradan sorarsalar yardımcı olmaya çalışırız.

Lensimizin sahip olduğu diyafram değerini nasıl okuruz?

Diyaframı belirlerken f/2.8, f/5.6 gibi şeyler duymuşsunuzdur, duymamışsanız bile lenslerin isimlerinde odak uzaklığının yanı sıra diyafram değerlerini de görmüşsünüzdür. Aşağıda fotoğrafı bulunan Sony DT3.5-5.6/18-55 SAM lensini ele alalım. Buradaki 18 ve 55, mm cinsinden odak uzaklığını gösterirken, onların önündeki 3.5 ve 5.6 da lensin uç odak uzaklıklarında sahip olduğu en geniş diyafram değerini anlatır. Lensi 18mm’de kullanırken kullanabileceğiniz en açık diyafram değeri f/3.5 olacaktır. f/1.8 kullanmanız imkansızdır ama f/3.5 değerinden daha kısık diyafram değerlerini yani daha büyük f değerlerini kullanabilirsiniz. 55mm odak uzaklığında da kullanabileceğiniz en açık diyafram (en küçük f değeri) f/5.6′dır. Bu lens, odak uzaklığı değişken bir lens olduğu için iki adet diyafram değeri vardır.

Odak uzaklığı değişken lenste yazan diyafram değerleri nasıl okunur?

Peki ara odak uzaklıkları için, mesela yukarıdaki lensin 28mm’de sahip olduğu en küçük f değeri için ne söyleyebiliriz? Lensin üzerine bakarak tek söyleyebileceğimiz bu değerin f/3.5 ile f/5.6 arasında olduğudur. f değeri küçük odak uzaklığından büyük odak uzaklığına doğru zum yaptığımızda belli adımlarla büyür. Kimi değişken odak uzaklıklı lenslerde ise sabit diyafram değeri mevcuttur. Bu lensler değişken diyafram değerli lenslere göre daha pahalı olurlar. Bu tarz lenslere örnek olarak AF-S NIKKOR 14-24mm f/2.8G G ED lensini verebiliriz.

Değişken odak uzaklıklı lenste dabit diyafram.

Eğer sabit odak uzaklıklı bir lensinin varsa 50mm f/1.4 şeklinde bir kullanım görürsünüz. Gene aynı mantık geçerlidir. Sadece tek bir odak uzaklığı olduğu için o odak uzaklığındaki en geniş diyafram değeri yani en küçük f değeri lensin üzerinde yazar.

Sabit odaklı lenste sabit diyafram değeri.

Sabit diyafram değerinden diyaframın değiştirilemediği anlaşılmamalıdır. Sabit odak uzaklığına sahip lenste tek bir odak uzaklığı olduğu için sadece bir tane en açık diyafram değerinin olması çok doğaldır. Bu lenslerin hepsinde lensin üstünde en açık diyafram değeri yazar ve lensler en kısık diyafram değerine kadar değiştirilebilir. Mesela bir üstte yer alan Canon EF 50mm 1:1.4 (f/1.4 ile aynı anlama gelir) lensinde f/1.4 – f/22 aralığındaki tüm diyafram değerlerini kullanabilirsiniz.

Diyafram değeri sabit olup değiştirilemeyen tek lens tipi aynalı lenstir. Günümüzde büyük markalardan sadece Sony aynalı lens üretmektedir. Sony 500mm f/8 Reflex lensinin f/8 değeri sabittir, değiştirilemez.

Sony REFLEX 8/500. Gördüğünüz gibi diyafram-odak uzaklığı ikilisinin lens üzerindeki yazım şekli üreticiden üreticiye değişmekte.

Diyaframın fotoğrafa etkisi nasıldır?

Diyaframın alan derinliğini değiştirerek fotoğraftaki net alan miktarını değiştirdiğini söylemiştik. Bu bölümde örnek fotoğraflar ile diyaframın fotoğraf üzerindeki etkisine bakacağız.

Diyafram: f/11 Ekipman: Canon Eos 5D, Panagor 28mm f/2.5 (M42, MF), tumax Flaş EXIF: f/11, 1/160, ISO320 Fotoğraf: ©Okan Akan

Yukarıdaki örnekte olduğu gibi büyük f değeri yani kısık diyafram kullanarak fotoğraftaki net alan miktarını büyük tutabileceğimiz gibi, aşağıdaki fotoğrafta olduğu gibi küçük f değeri yani açık diyafram ile konuyu sahnenin geri kalan kısmından ayırabiliriz de.

Diyafram: f/2.8 Ekipman: Canon Eos 5D, TAIR 11-A 135 mm (M42, MF), EXIF: f/2.8, 1/1000, ISO50 Fotoğraf: ©Okan Akan

Manzara çekimi yaparken özellikle manzarada olabildiğince fazla alanın net olmasını isteriz ve bu nedenle büyük f değeri kullanırız.

Diyafram: f/11 Ekipman: Canon EOS 5D, Panagor 28mm f/2.5 (M42, MF) EXIF: f/11, 1/60, ISO100 Fotoğraf: ©Okan Akan

Bazı durumlarda ise sadece sığ alan derinliği elde edip, fotoğrafı daha gizemli hale getirmek için de küçük f değeri kullanabiliriz.

Diyafram: f/1.4 Ekipman:Canon EOS 5d, Universal 55 mm f/1.4 (M42, MF) EXIF:f/1.4, 1/50, ISO Fotoğraf: ©Okan Akan

Kimi zaman ise ışık yetersizliğinden elimiz mahkum diyaframımızı açabildiğimiz kadar açmamız gerekir. Olabildiğince en küçük f değerinin kullanımının neredeyse bir zorunluluk olduğu çekim alanlarının başında konser çekimleri gelir. Aşağıdaki karede ISO makinenin sahip olduğu en yüksek değer olan ISO3200′dedir ve yavaş kalmayan bir enstantane için lensin sahip olduğu en küçük f değeri kullanılmıştır.

Diyafram: f/4 Ekipman:Canon EOS 5D, Canon EF 70-200/4 L IS USM EXIF: 121mm, f/4, ISO 3200, 1/200

Fotoğraf,  fotoğrafçının hissettiği şekilde anın ölümsüzleştirilmesidir dersek kimi durumlarda genel kullanımın dışına da çıkılabilir. Yukarıdakinin tersi bir durumda sanatçının hareketini izleyene yansıtmak istiyorsak ne yaparız? Bu durumda yavaş enstantane kullanmamız gerekir ve bunu da anca düşük ISO, yüksek f değeri ile elde edebiliriz. Aşağıdaki karedeki f/2.8 değeri hızlı gibi gelebilir ama kapalı salon konserlerinde ışık zaten az olduğu için 1/8 saniyelik bir pozlama için  f/2.8 bile yeterli gelebilmekte :)

Diyafram: f/11 Ekipman: Canon EOS 5D, Canon EF 85/1.8 USM EXIF: f/2.8, 1/8, ISO50

Büyük f değeri kullanmak istediğimiz bir diğer alan da yüksek büyütme oranlarının kullanıldığı makro çekimleridir. Makro çekimlerinde alan derinliği zaten sığ olduğu için çok küçük f değeri kullanmak fotoğraftaki net alanın sicim kadar ince olmasına neden olabilmektedir. Makro çekenler alan derinliğini arttırabilmek için fotoğraf istifleme gibi ek yöntemler geliştirmişlerdir ama gene de keskinliğin azami olduğu büyük f değerlerini kullanarak işe başlarlar.

Diyafram: f/11 Ekipman: Canon EOS 5D, Carl Zeiss Jena Pancolar 1.8/50 (M42, MF) EXIF: f/11, 1/200, ISO125

Yukarıdaki fotoğraf için kullanılan set, lensten kameraya sıralı olarak:

- Carl Zeiss Jena Pancolar 1.8/50 ve M42-Canon adaptör
- Ters makro adaptörü
- Makro körük (13-14cm açık)
- Canon EOS 5D
- Kablosuz olarak tetiklenmiş 1/2 güçte Sunpak 422D

Diyafram: f/16 Ekipman: Canon EOS 40D, Tamron AF 17-50mm f/2.8 XR Di II LD Aspherical EXIF: f/16, ISO200, 1/125. Açıklama: Lens 17mm'de gövdeye ters takılmıştır ve ek 35mm makro uzatma tüpü kullanılmıştır. Fotoğraf: ©Taner Yıldırım